KHẢ NĂNG THĂNG BẰNG Ở TRẺ TỰ KỶ

Li.nk bài dịch: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5996852/ . Dịch bởi Nguyễn Thị Nha Trang – Can thiệp sớm AN

 Trẻ tự kỷ không chỉ bị hạn chế về kỹ năng xã hội và giao tiếp mà còn có những bất thường về vận động, chẳng hạn như poor timing (tạm dịch là phản ứng lệch nhịp) và sự cân bằng kém. Hơn nữa, kỹ năng vận động thô bị suy giảm cản trở sự tham gia với các hoạt động cùng bạn bè. Kiểm soát thăng bằng rất thú vị nhìn từ góc độ khoa học nhận thức, vì nó liên quan đến sự tương tác phức tạp giữa quá trình xử lý thông tin, lập kế hoạch vận động, thời gian và trình tự các chuyển động của cơ. Trong bài báo này, chúng tôi thảo luận về nền tảng của các vấn đề vận động ở trẻ tự kỷ, tập trung vào cách tư thế được thông báo bằng quá trình xử lý thông tin giác quan. Chúng tôi cũng thảo luận về cơ sở sinh học thần kinh của các vấn đề về thăng bằng và điều này có liên quan như thế nào đến sự lo lắng hay gặp phải ở người tự kỷ. Sau đó, chúng tôi thảo luận về những cách khả thi để điều trị các triệu chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD), đặc biệt là các can thiệp liên quan đến vận động. Cuối cùng, chúng tôi trình bày một triển vọng lý thuyết và thảo luận xem liệu một số triệu chứng trong ASD có thể được hiểu từ góc độ nhận thức hiện thân (embodied cognition perspective) hay không.

 Việc kiểm soát các chuyển động hàng ngày như với, nắm, đi, hướng nhìn, v.v., liên quan đến hoạt động phối hợp của các quá trình nhận thức thần kinh, quá trình cảm giác và phản xạ. Các vận động đang diễn ra phải được lập kế hoạch, bắt đầu, hướng dẫn, giám sát và điều chỉnh để phù hợp với các tình huống bất ngờ về môi trường. Ngày càng có nhiều hiểu biết rằng chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) không chỉ ảnh hưởng đến giao tiếp, nhận thức, tâm trạng và cảm xúc cũng như điều chỉnh hành vi (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ [APA], 2013), mà còn ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát vận động. Mặc dù các kỹ năng vận động dưới mức tối ưu không được coi là một đặc điểm cốt lõi của ASD, các bác sĩ lâm sàng và các nhà nghiên cứu nhận thức rõ về sự thiếu hụt vận động trong ASD. Ví dụ, có sự chồng chéo đáng kể giữa đặc điểm cốt lõi của ASD và rối loạn phối hợp phát triển (Sumner et al., 2016). Tác động của những khó khăn về vận động trong thời thơ ấu có thể nghiêm trọng, vì nó có thể góp phần làm giảm sự tham gia của các bạn cùng trang lứa trong khi vui chơi và thể thao, và kết quả là có thể cản trở sự tương tác xã hội và phát triển xã hội.

 Một số khó khăn về vận động có thể được hiểu từ góc độ khoa học nhận thức. Việc lập kế hoạch, phối hợp và thực hiện các hành động vận động liên quan đến sự tương tác giữa quá trình xử lý cảm giác, lập kế hoạch vận động nhận thức, thời gian và trình tự của các mô hình hoạt động cơ bắp. Có bằng chứng cho thấy việc xử lý thông tin bị ảnh hưởng ở tất cả các cấp độ này trong ASD và một số phương pháp điều trị hiện nay cố gắng nhắm trực tiếp hơn vào các quá trình nhận thức cơ bản này. Trong bài đánh giá này, chúng tôi tập trung vào một kỹ năng vận động rất cơ bản cần thiết cho sự phát triển của các kỹ năng vận động thô khác, đó là hành động đứng thẳng, kiểm soát tư thế. Tư thế đứng thẳng có thể được coi là một quy trình kiểm soát vòng mở và vòng kín được điều chỉnh chặt chẽ (ví dụ: Collins và De Luca, 1993). Trong khi đứng thẳng, cơ thể gần như ở trạng thái cân bằng tư thế, nhưng những nhiễu loạn bên ngoài và bên trong đòi hỏi phải điều chỉnh tư thế để tránh mất ổn định. Quá trình này liên quan đến việc tích hợp các đầu vào cảm giác để nhận thức chính xác định hướng tư thế và thực hiện các lệnh vận động thích hợp để khôi phục trạng thái cân bằng tư thế. Điều chỉnh thăng bằng không hoàn toàn do phản xạ (tủy sống) điều khiển, nhưng các trung tâm cao hơn cũng có liên quan, chẳng hạn như vỏ não vận động, hạch nền, tiểu não, vỏ não tiền đình và thân não. Đối với tự kỷ, một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng không chỉ khả năng kiểm soát tư thế bị tổn hại mà cả những bất thường về tư thế cũng là yếu tố dự đoán triệu chứng ASD (ví dụ bên dưới).

 Trong độ tuổi đi học, trẻ mắc ASD gặp nhiều khó khăn khác nhau với các kỹ năng vận động thô, chẳng hạn như chạy, nhảy và ném bóng (MacDonald và cộng sự, 2013). Người ta thường thừa nhận rằng những kỹ năng này dựa trên hệ thống kiểm soát tư thế (vẫn đang phát triển), đặc biệt là trong độ tuổi 7–10 (Mickle và cộng sự, 2011). Điều thú vị là kỹ năng giữ thăng bằng kém đi có liên quan đến lo lắng, bằng chứng là các nghiên cứu về hành vi và thần kinh (Balaban và Thayer, 2001; Erez và cộng sự, 2004; Stins và cộng sự, 2009). Một đặc điểm chung của ASD là lo lắng tăng cao (Kim và cộng sự, 2000; White và cộng sự, 2009; Ozsivadjian và Knott, 2011; Wijnhoven và cộng sự, 2018). Ngược lại, lo lắng có thể dẫn đến việc tránh hoạt động. Ngoài ra, sự lo lắng có thể làm thay đổi quá trình xử lý cảm giác cơ bản, do đó ảnh hưởng đến cách sử dụng đầu vào cảm giác để điều chỉnh sự cân bằng (ví dụ: Horslen và Carpenter, 2011). Do đó, sự tương tác phức tạp giữa chứng tự kỷ, lo lắng, cân bằng và sự phát triển của các kỹ năng vận động thô đang là một nguy cơ. Tuy nhiên, theo hiểu biết của chúng tôi, mối liên hệ giữa lo lắng, triệu chứng ASD và kiểm soát tư thế vẫn chưa được nghiên cứu một cách có hệ thống và rõ ràng đáng được quan tâm.

 Hiểu sâu hơn về mức độ nghiêm trọng, tỷ lệ phổ biến và nguồn gốc thần kinh của những khó khăn về thăng bằng trong ASD có thể giúp hiểu và có thể can thiệp vào một loạt các vấn đề phát triển. Đầu tiên chúng ta thảo luận về nền tảng của các vấn đề về vận động ở trẻ tự kỷ, với trọng tâm cụ thể là cách điều chỉnh tư thế. Tiếp theo, chúng tôi thảo luận về các biện pháp can thiệp liên quan đến vận động để điều trị các triệu chứng ASD. Cuối cùng, chúng tôi trình bày một triển vọng lý thuyết ngắn gọn và thảo luận xem liệu các triệu chứng ASD có thể được hiểu từ góc độ nhận thức thể hiện (EC) hay không.

.............................................................................................................................................................................

  Nguồn: Nguyễn Thị Nha Trang